ŚWIĘTO NARODOWE TRZECIEGO MAJA

ŚWIĘTO NARODOWE TRZECIEGO MAJA

3 maja 1791 roku Sejm Czteroletni uchwalił w Polsce pierwszą w Europie, a drugą na świecie, ustawę zasadniczą. Przeszła ona do historii jako Konstytucja 3 maja, a dziś obchodzimy 233 rocznicę jej uchwalenia.

Przyjęcie konstytucji było próbą ratowania nieuchronnie zmierzającej do upadku Rzeczypospolitej Obojga Narodów, która była już po I rozbiorze z 1772 roku. W 11 artykułach opisano nowe zasady funkcjonowania państwa, będącego w głębokim kryzysie właściwie od  początku XVIII wieku.

W myśl Ustawy Rządowej Polska stawała się monarchią konstytucyjną, z monteskiuszowskim trójpodziałem władzy na prawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Władzę wykonawczą miał stanowić sprawnie działający rząd, nazywany Strażą Praw z osobą króla na czele. Zakres kompetencji władcy zostawał rozszerzony, jednak najistotniejszą zmianą była ta dotycząca sukcesji - wolna elekcja została zniesiona, a w jej miejsce powracało dziedziczenie tronu. Po Stanisławie Auguście królem miał zostać elektor saski Fryderyk August, od którego rozpoczynać miała się nowa dynastia. Ponieważ nie miał on wówczas syna, jego córka Maria Augusta Nepomucena została „infantką Polską”, której przyszłemu mężowi miała przypaść królewska korona.

Władza ustawodawcza należała do dwuizbowego sejmu. Posłowie od tej pory mieli być reprezentantami całego narodu, niezwiązanymi instrukcjami sejmikowymi. Szczególnie ważne było także usunięcie niesławnej zasady „liberum veto”, na mocy której zrywano do tej pory sejmy i sejmiki, paraliżując w ten sposób działanie państwa.

W treści konstytucji pochylono się także nad problemami społecznymi. Zwiększono prawa cywilne mieszczan, zrównując je z tymi przysługującymi szlachcie. Otrzymali oni tym samym  dostęp do urzędów, prawo do nabywania ziemi czy udziału w sejmie. Sytuacja chłopów też miała ulec poprawie, choć nie tak znaczącej. Uznano ich za część narodu, określając ich nawet jako "najliczniejszą" i "najdzielniejszą w kraju siłę". Pozbawiona za to praw politycznych została szlachta-gołota, która będąca liczną i pozostającą na garnuszku magnatów w przeszłości często zakłócała przebieg sejmików. Poruszono też kwestie religijne - uznano wyznanie rzymskokatolickie za panujące, jednakże zapewniono tolerancję dla wszystkich pozostałych. Powiększona miała zostać również liczebność armii do 100 tysięcy.

Konstytucja okazała się skuteczna szybko poprawiając działanie państwa polsko-litewskiego, niestety wszelkie starania zniweczono już w połowie 1792 roku. Było to spowodowane militarną interwencją Imperium Rosyjskiego, wezwanego przez przedstawicieli konfederacji targowickiej, dziś stanowiącej symbol zdrady ojczyzny.

Po upadku Rzeczypospolitej Konstytucja 3 maja stała się symbolem dla Polaków cierpiących niewolę w czasie zaborów. Była żywym dowodem na to, że Polska może być krajem silnym, sprawnym i nowoczesnym, podnosząc w narodzie morale i wolę walki o odzyskanie suwerennej ojczyzny. Pamiętano także o niej już po odzyskaniu niepodległości, ustanawiając rocznicę jej uchwalenia świętem narodowym w 1919 r.

Dla uczczenia trzeciomajowego, patriotycznego święta Zamek Królewski w Chęcinach rozbłyśnie w narodowych, biało-czerwonych barwach.

Łukasz Woś

Centrum Informacji Turystycznej i Historycznej Gminy Chęciny