159 lat temu wybuchło powstanie styczniowe

 

XIX-wieczna historia Polski naznaczona jest wydarzeniami w walce o odzyskanie niepodległości. Początkowe nadzieje związane ze zwycięstwami Napoleona dawały perspektywy na sukces, a powstałe w 1807 r. Księstwo Warszawskie stało się namiastką dawnej suwerenności. Klęska wyprawy Cesarza do Rosji i postanowienia kongresu wiedeńskiego w 1815 r. diametralnie zmieniły stan rzeczy, tworząc na ziemiach polskich organizmy państwowe zależne od woli zaborców – Królestwo Polskie, Wielkie Księstwo Poznańskie i Wolne Miasto Kraków. Znaczącym momentem był również wybuch powstania listopadowego w 1830 r., które zakończyło się klęską i skutkowało daleko idącymi represjami, których najbardziej jaskrawym przykładem będzie ruch zwany Wielką Emigracją.

Duch polskości nie został jednak zatarty pomimo intensywnej indoktrynacji i prób zwalczania wszelkiej działalności narodowowyzwoleńczej. Choć zdawało się, że carska Rosja jest krajem, który trudno będzie złamać, jednak wydarzenia polityczne lat poprzedzających wybuch powstania dawały na to pewne nadzieje. Szczególnie znamienna była porażka wojsk rosyjskich w starciu z koalicją Imperium Osmańskiego, Francji i Wielkiej Brytanii w czasie wojny krymskiej (1853-1856). Aleksander II zmuszony został do podjęcia reform ustrojowych, a moment ten chcieli wykorzystać właśnie ówcześni Polacy. Car skwitował jednak całą sytuację słowami: „Panowie, żadnych marzeń”.

W społeczeństwie narastały emocje, a nowe pokolenie nie doświadczone klęską powstania listopadowego żywiło nadzieje na sukces. Konspiracja skupiała się w dwóch nurtach – obóz „czerwonych”, skupiony wokół członków Akademii Medyko-Chirurgicznej (przekształconej z czasem w Komitet Centralny Narodowy) dążył do otwartego starcia zbrojnego. Stronnictwo „białych” optowało za pracą organiczną – tworzeniem trwałych struktur w oparciu o ziemiaństwo, burżuazję i inteligencję. Reprezentantami pierwszego ruchu byli m.in. Jarosław Dąbrowski, Ludwik Mierosławski czy Agaton Giller. Wśród „białych” spotykamy natomiast Andrzeja Artura Zamoyskiego czy Karola Ruprechta. Jeszcze inną koncepcję starał się realizować Aleksander Wielopolski – naczelnik rządu cywilnego, który starał się budować siłę polskości na bliskiej współpracy z rosyjskim zaborcą.

Na przełomie lat 50/60. XIX w. nasiliły się też protesty i manifestacje patriotyczne. Rosjanie tłumili je krwawo – 27 lutego 1861 r. na Krakowskim Przedmieściu zginęło 5 osób, których pogrzeb stał się okazją do wyrażenia solidarności Polaków w całym Królestwie Polskim. Poza Warszawą do podobnych wystąpień doszło m.in. w Horodle, Kownie czy Wilnie. Po krwawo tłumionych manifestacjach Kościół katolicki ogłosił żałobę narodową, a celem spacyfikowania nastrojów niepodległościowych rosyjski namiestnik w Królestwie Karol hr. Lambert wprowadził 14 października 1861 r. stan wojenny.

Momentem zapalnym wybuchu powstania była branka do wojska carskiego, zorganizowana głównie w celu ostudzenia zapału sił wywrotowych i pozbawieniu ewentualnego zaplecza zbrojnego ruchu powstańczego. 22 stycznia 1863 r. Centralny Komitet Narodowy ogłosił się Tymczasowym Rządem Narodowym i wezwał w Manifeście do powstania. Pierwszym dyktatorem insurekcji został gen. Ludwik Mierosławski. Zgrupowania powstańcze zaatakowały rosyjskie placówki na terenie całego Królestwa Polskiego, a następnie powstanie rozszerzyło się na terytoria dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego i ziem ukrainnych Korony.

W czasie powstania styczniowego doszło do ok 1000-1200 potyczek i starć, z których największymi były bitwy pod Węgrowem, Siemiatyczami czy Kietlanką. Silne walki prowadzono również na terytorium Kielecczyzny, gdzie operowały oddziały pod dowództwem Mariana Langiewicza i Józefa Hauke-Bosaka. Silny obóz powstańczy zorganizowano w Wąchocku, krwawe walki prowadzono o Święty Krzyż. Znaczące bitwy rozegrały się w okolicach Opatowa, Bodzentyna czy Szydłowca. Szczególnie bliska mieszkańcom Gminy Chęciny jest z kolei bitwa pod Małogoszczem, po której do miejskiego więzienia, mieszczącego się w budynkach zakonu franciszkanów trafiło kilkunastu więźniów. Kilkoro z nich straciło tam życie. Zbiorowa mogiła powstańcza, znajdująca się na cmentarzu parafialnym, została kilka lat temu odnowiona – teren wokół grobu został zniwelowany i pokryty kostką z historycznego braku. Wmurowano także cokolik oraz umieszczono tablicę z czarnego granitu informującą o poległych z datą 1863 r.

Powstanie styczniowe zakończyło się klęską. Bilans pozostaje tragiczny – dziesiątki tysięcy poległych, masowe represje popowstańcze włącznie z wysyłką na Syberię (ok. 40 tys. osób), konfiskaty majątków i pogłębiona rusyfikacja. Mimo olbrzymiego wysiłku, jednak wobec nieodpowiedniego przygotowania zrywu, słabego zaopatrzenia i przewagi wojsk rosyjskich – powstanie skazane było na porażkę. Trzeba jednak zachować w pamięci wszystkich tych, których marzeniem było odzyskanie przez Polskę niepodległości w 1863 r.

Gmina Chęciny włącza się w uczczenie wybuchu powstania styczniowego m.in. poprzez podświetlenie Zamku Królewskiego w Chęcinach w barwach narodowych w dniach 21 i 22 stycznia 2022 r.

 

 

Cześć i chwała Poległym!