Zjazd Chęciński w 1331 roku, za panowania króla Władysława Łokietka, stanowi nie tylko jedno z najważniejszych wydarzeń w średniowiecznej historii zamku, ale także niezmiernie ważne wydarzenie w rozwoju polskiej państwowości, przez niektórych historyków nazwane początkiem polskiego parlamentaryzmu.

Kilka lat temu, w 2018 roku, oficjalnie obchodziliśmy 550-lecie tego systemu rządów w Polsce, na pamiątkę 13 lipca 1468 r., kiedy to odbył się sejmik generalny w Kole, stanowiący wstęp do pierwszego w polskiej historii dwuizbowego sejmu walnego w Piotrkowie 9 października 1468 r. (jedną izbę tworzyła tradycyjna rada królewska, późniejszy Senat, drugą zaś izba poselska). Doceniając rangę wydarzenia jednocześnie podkreśla się, iż był to jedynie etap w rozwoju, a nie jego początek.

Tego można się dopatrywać już wśród plemion słowiańskich, które zamieszkiwały nasze ziemie, a dla których najwyższą władzę stanowił wiec, skupiający członków plemienia posiadających wolność osobistą. Na zebraniach podejmowano najważniejsze decyzje dotyczące egzystencji społeczności, sprawowano władzę sądową czy wybierano księcia. Stanowiły nie organ władzy lecz sposób jej działania. Jednakże wraz z rozwojem państwowości, stanów społecznych, ten format przestawał spełniać swoje cele, przyrost terytorium, liczby ludności uniemożliwiał przeprowadzenie zgromadzenia w dotychczasowej formie. Zgrupowani wokół władcy możni, sprawujący funkcje urzędnicze, zaczęli tworzyć rady książęce, później królewskie, których znaczenie wzrastało kosztem obniżenia uprawnień władcy. Organizowano także wiece obejmujące coraz większe terytoria, w XIII wieku, w okresie rozbicia dzielnicowego, stanowiące regularną formę udziału możnowładztwa w rządach. Dotyczyły wspólnych spraw nie tylko dla jednej, ale kilku dzielnic podejmując najważniejsze decyzje np. wskazanie następcy czy podział terytorium między spadkobierców. Po zjednoczeniu państwa  każda ziemia posiadała wiec urzędniczy, który decydował o sprawach danego terytorium, natomiast sprawy ogólne rozstrzygano na zjazdach ogólnopaństwowych. Za Władysława Łokietka odbyły się cztery takie zjazdy  w roku 1306, 1318, 1330 i 1331, szczególnie ten ostatni podnosząc do rangi pierwowzoru sejmu walnego.

            Władysław Łokietek podczas swego, jakże burzliwego, panowania doprowadził do zjednoczenia części rozbitych dzielnic i koronował się na króla w styczniu 1320 roku w Krakowie, co miało ogromne znaczenie w wymiarze polityki wewnętrznej jak i międzynarodowej. Traktował zamek w Chęcinach jako ważny punkt na mapie państwa, przyczyniając się do jego rozwoju wraz z terenami przyległymi, pojawiają się wzmianki o istniejącym powiecie chęcińskim. Znajdująca się nieopodal granicy Mało- i Wielkopolski warownia często gościła możnych rycerzy i władców, stając się rezydencją starosty grodowego. O statusie miejsca może świadczyć także m. in. decyzja przeniesienia, jeszcze przed koronacją królewską, skarbca archikatedry gnieźnieńskiej, a arcybiskup Janisław wiele srebra kościelnego zwieźć kazał do Chęcin usłyszawszy o wojnie Łokietka z Krzyżakami.

Czas zwołania zjazdu nie był przypadkowy. Ostatni etap konfliktu Władysława Łokietka z zakonem krzyżackim zakończył się ustanowieniem rozejmu 18 października 1330 r., który miał obowiązywać do dnia 26 maja 1331 r. a gdy ten zbliżał się ku końcowi,  król zwołał ponownie wiec do Chęcin właśnie na dzień św. Trójcy. Jan Długosz określił go jako „walny zjazd wszystkich ziem polskich” a w źródłach brak wzmianek, by wydarzenia o takiej randze odbywały się wcześniej. Zjechało tu głównie rycerstwo małopolskie i wielkopolskie, w tym najważniejsi dygnitarze m. in. kasztelan krakowski, wojewoda sandomierski, krakowski, czy kanclerz wielkopolski.

Na zjeździe uchwalono decyzje dotyczące przyszłości całego państwa – wprowadzono radę królewską, ujednolicono prawa, sądy i monetę. Jedną z najbardziej palących kwestii było odwołanie ówczesnego starosty wielkopolskiego Wincentego z Szamotuł i powierzenie stanowiska młodemu synowi królewskiemu – Kazimierzowi. Król Władysław, mający już wtedy ponad 70 lat, odbudowując monarchię po okresie rozbicia, przygotowywał swojego  następcę do objęcia rządów w całym kraju i kontynuacji jego polityki, zalecając poprawę granic królestwa i dalsze reformy.

Zjazd zakończono 14 czerwca 1331 roku, przewidując rozpoczęcie kolejnego etapu wojny z zakonem, którego punktem kulminacyjnym stała się 27 września 1331 roku bitwa pod Płowcami.

            Niedługo później, 2 marca 1333 r., Władysław Łokietek zmarł i został pochowany w katedrze wawelskiej. Jego syn, Kazimierz Wielki, zdołał rozszerzyć i umocnić odziedziczone królestwo, podjął ogromny wysiłek skodyfikowania prawa, wydając statuty piotrkowsko – wiślickie, jedne z pierwszych w Polsce regulacji prawotwórczych. Do tej pory władcy ograniczali się do potwierdzenia istniejącego prawa.

To właśnie na okres XIV – XVI w. przypada największy rozwój parlamentaryzmu polskiego, kształtując obraz sejmów i wyodrębniając jego najważniejsze rodzaje.

           Zamek w Chęcinach stał się gospodarzem wydarzenia na skalę dotąd niespotykaną na ziemiach polskich. Parlamentaryzm w rodzimym wydaniu, niestety, nie zawsze był czymś pozytywnym, niemniej pomimo swoich wad, stanowił o naszej państwowości i aż do dziś jest sednem życia politycznego. Cieszymy się, że odegrał tak znaczącą rolę w jego tworzeniu.

Kornel Morawski

Centrum Informacji Turystycznej i Historycznej Gminy Chęciny