105 rocznica wybuchu Powstania Wielkopolskiego

27 grudnia tego roku obchodzimy 105 rocznicę rozpoczęcia Powstania Wielkopolskiego, jednego z nielicznych zakończonych pełnym sukcesem zrywów narodowowyzwoleńczych z okresu zaborów. Dodatkowo od 2021 r. dzień ten został ustanowiony świętem państwowym – Narodowym Dniem Zwycięskiego Powstania Wielkopolskiego.

Prowincja wielkopolska została oderwana od Polski podczas II rozbioru w 1793 r. i włączona do terytorium Prus. Podczas wojen napoleońskich stała się częścią Księstwa Warszawskiego, jednak po klęsce Napoleona Bonaparte, na mocy kongresu wiedeńskiego w 1815 r. utworzono na jego terytorium Wielkie Księstwo Poznańskie. Wchodziło ono co prawda w skład Prus, posiadało jednak, przynajmniej w początkowym okresie, pewną autonomię. Samodzielność księstwa jednak już od samego początku była ograniczana, a jego ludność próbowano germanizować.

Procesy germanizacji i stopniowego ograniczania autonomii w księstwie przybrały na sile po upadku postania listopadowego w 1831 r., w którym licznie wzięli udział mieszkańcy Wielkopolski. Po powstaniach z 1846 i 1848 r. całkowicie zlikwidowano autonomię Wielkiego Księstwa Poznańskiego i przekształcono je w Prowincję Poznańską. Sytuacja polskiej ludności na tych terenach pogorszyła się jeszcze bardziej po zjednoczeniu Niemiec. Polacy doświadczali coraz ostrzejszych represji ze strony zaborcy, co jednak nie złamało w nich postaw patriotycznych i marzeń o wolnej Polsce.

Pierwsza realna szansa na ich spełnienie pojawiła się wraz z I wojną światową, podczas której zaborcy po raz pierwszy zwrócili się przeciw sobie. Zakończenie wojny przyniosło niesłychanie korzystną sytuację dla Polaków, marzących o wskrzeszeniu ojczyzny. Państwa centralne, w skład których wchodziły Niemcy i Austro-Węgry, poniosły klęskę. Z kolei w będącej częścią zwycięskiej ententy Rosji wybuchła rewolucja, a następnie wojna domowa, która zakończyła  carskie rządy. Wydarzenia te stały się impulsem do kolejnej rewolucji – tym razem w Niemczech, w której także obalono cesarza, przekształcając Drugą Rzeszę w Republikę Weimarską. Na jej czele stanął kanclerz Friedrich Ebert, który przychylnym okiem patrzył na polskie dążenia do odzyskania niepodległości, zakładając, że w skład odrodzonej Polski nie weszłyby tereny zaboru pruskiego, dzięki czemu m.in. wypuszczono Józefa Piłsudskiego z aresztu w Magdeburgu.

Po zakończeniu I wojny światowej Polska wróciła na mapę Europy, jednak bez terenów Wielkopolski. Polacy mieszkający w niej gorąco pragnęli, by ich region także został przyłączony do terytorium odzyskanej ojczyzny. W całej prowincji powstawały rady żołnierskie i robotnicze oraz polskie rady ludowe. Utworzono także Straż obywatelską, której przewodził Julian Lange, a także zawiązano Centralny Komitet Obywatelski, stojący na czele polskich komitetów obywatelskich, który wyłonił tymczasowy Komisariat z udziałem m. in. Wojciecha Korfantego. 13 listopada 1918 r. przejęto kontrolę m.in. nad Komendą Miasta Poznania i dowództwem V Korpusu. Ponadto w Poznaniu powstał Polski Sejm Dzielnicowy.

26 grudnia do Poznania przybył Ignacy Paderewski. Został przyjęty w hotelu Bazar, gdzie wygłosił porywające, patriotyczne przemówienie, które zostało przyjęte z wielkim entuzjazmem wśród polskiej ludności. W odpowiedzi na nie niemieckie władze wprowadziły 27 grudnia do miasta wojsko, co z kolei spotkało się z reakcją  polskich oddziałów Straży Ludowej, Polskiej Organizacji Wojskowej i Służby Straży i Bezpieczeństwa. Rozpoczęła się walka zbrojna w wielkopolskiej stolicy, która wkrótce rozeszła się także na inne ośrodki prowincji. Powstańcy odnosili liczne sukcesy, stopniowo wypierając z miast siły niemieckie. W samym Poznaniu także zajmowano kolejne kluczowe punkty wojskowe, jak np. Cytadele, czy arsenał przy ul. Wielkie Garbary.

Oprócz walk zbrojnych prężnie działała także polska dyplomacja, z Ignacym Paderewskim i Romanem Dmowskim na czele. To dzięki ich staraniom na arenie międzynarodowej, 16 lutego 1919 r. uznano przynależność Wielkopolski do II RP na mocy rozejmu w Trewirze. Jednakże pomimo podpisanego dokumentu wciąż dochodziło do zbrojnych starć z Niemcami. Dopiero 28 czerwca 1919 roku, na mocy traktatu wersalskiego, ostatecznie przyłączono tereny odzyskane przez powstańców do terytorium państwa polskiego, Armia Wielkopolska natomiast została wcielona do Wojska Polskiego.

W historii Polski wiele było powstań mających na celu odzyskanie niepodległości, niestety tylko nieliczne zakończyły się sukcesem. Największym spośród udanych polskich zrywów narodowowyzwoleńczych było Powstanie Wielkopolskie. Dla upamiętnienia zwycięskich powstańców, Zamek Królewski w Chęcinach 27 grudnia zostanie podświetlony na biało-czerwono.

Łukasz Woś, Centrum Informacji Turystycznej i Historycznej w Chęcinach