Niedziela Palmowa

24 marca 2024 roku przypada Niedziela Palmowa, zwana również Niedzielą Męki Pańskiej. Rozpoczyna ona Wielki Tydzień, poprzedzający uroczystość Zmartwychwstania Pańskiego, czyli Niedzielę Wielkanocną – najstarszego i najważniejszego chrześcijańskiego święta. Poprzedzająca Wielkanoc Niedziela Palmowa stanowi pamiątkę uroczystego wjazdu Jezusa do Jerozolimy, podczas którego był witany przez mieszkańców miasta gałązkami palmowymi.

Tradycja związana ze święceniem palm pochodzi z XI wieku, samo święto jednak jest znacznie starsze i było obchodzone już w IV wieku. W Polsce także obchodzimy ją już od czasów średniowiecza, w związku z czym powstało mnóstwo tradycji z nią związanych, z których część przetrwała do czasów obecnych.

Charakterystyczne procesje, w niektórych regionach do dziś odprawiane, będące inscenizacją wjazdu Jezusa do Jerozolimy należą do najstarszych zwyczajów związanych z Niedzielą Palmową. Uczestnicy procesji ciągną umieszczoną najczęściej na wózku figurę przedstawiającą Jezusa siedzącego na osiołku, na którym wjechał do miasta Dawidowego. Tradycję kultywowano już od czasów średniowiecza, szczególnie popularna była w XVII i XVIII wieku. Inną praktyką było trzykrotne pukanie kapłana stojącego na czele procesji do zamkniętych drzwi kościoła, a po ich otwarciu, wejście z wiernymi do środka i wtedy odprawienie uroczystej liturgii, co miało symbolizować otwarcie nieba poprzez Mękę Pańską. Pozostały także przekazy opisujące praktykę uderzania przez celebransa poświęconą palmą w leżący na ziemi w kościele krzyż, a następnie uniesienie go z intonacją pieśni: „Witaj, krzyżu, nadziejo nasza!”.

Ciekawą tradycją są krakowskie pucheroki, niejako wielkanocni odpowiednicy bożonarodzeniowych kolędników, znani już w XVII wieku. To kwesta krakowskich żaków, kultywowana przez studentów do dziś. Ustawiali się oni pod kościołami, gdzie czekając na datki, na widok wychodzących z nabożeństwa recytowali przygotowane wcześniej wierszyki o swojej niedoli. Dziś można spotkać pucheroki już nie tylko pod kościołem, ale i chodzących z kwestą po domach.

Na Kielecczyźnie także mieliśmy wielkanocną tradycję przywodzącą na myśl kolędników związanych z Bożym Narodzeniem. Było to tzw. chodzenie z konikiem - chłopcy obchodzili wieś na wyimaginowanym koniu, zrobionym z kija, recytując odpowiednie wierszyki i domagając się datków.

Dziś oczywiście najbardziej znanym i popularnym zwyczajem związanym z Niedzielą Palmową jest strojenie palm wielkanocnych. Dawniej palmy najczęściej przybierały formę wiązanki z gałęzi wierzby z baziami, były przystrajane trzciną, barwinkiem, suszonymi bądź bibułowymi kwiatami, wstążkami. Palmom przypisywano dobroczynne właściwości. Symbolizowały one odradzające się życie, siły witalne. Miały chronić dom przed chorobą, uderzeniem pioruna i innego zła. Zdarzało się, że domownicy zjadali część palmy tzw. kotki, gdyż uważano, że mają one uzdrowicielskie właściwości. Poświęconą palmą uderzano zwierzęta idące pierwszy raz do pracy, czasem jej części wkładano w strzechy, do ula czy gniazd ptactwa dla ich zdrowia, wierzbowe kotki dodawano do ziarna siewnego lub podkładano pod pierwszą zaoraną skibę, co miało zapewnić obfitość plonów.

Poświęconą palmę powinno się przechowywać w domu przez cały rok, natomiast zeszłoroczne palmy zostają spalone na popiół w Wielką Sobotę, którym posypywane są głowy wiernych w Środę Popielcową.

Niedziela Palmowa to święto barwne i radosne, z całą pewnością należące do najpiękniejszych tradycji związanych ze Świętami Wielkanocnymi.

Łukasz Woś, Centrum Informacji Turystycznej i Historycznej Gminy Chęciny