Pasma górskie w okolicach Chęcin

Mówiąc o Chęcinach i okolicach nie da się pominąć geologii. Właśnie tutaj odsłaniają się jedne z najstarszych skał na Ziemi. Niemalże każda góra wokół malowniczego miasta stanowiła źródło podstawowego budulca, jakim jest kamień. Eksploatacja skał węglanowych trwa do dzisiaj. Wydobywa się tutaj także piasek, ale to już inna historia. Przyglądając się wysokości bezwzględnej Chęcin i okolic można powiedzieć, że otacza je krajobraz wyżynny. Dzięki dobrze poznanej historii tego miejsca śmiało można mówić, że termin gór nie jest nadany pochopnie i jest to nazwa jak najbardziej trafna. Wszak mowa o jednych z najstarszych gór Europy.


Gmina Chęciny znajduje się w południowo-zachodniej części trzonu paleozoicznego Gór Świętokrzyskich, który od południa otoczony jest permsko-mezozoicznym obrzeżeniem. Przy południowej granicy Gminy zaczyna się Niecka Nidziańska. Pasma górskie mają rozciągłość z północnego-zachodu na południowy-wschód. Zbudowane są w większości z utworów węglanowych. Różnią się one jednak wiekiem.


Pasmo Zelejowskie rozciąga się na północny zachód od Chęcin. Najwyższym szczytem jest Zelejowa, o wysokości 372 m.n.p.m. Prawdopodobnie już w średniowieczu istniały tu kopalnie galeny, czyli rudy ołowiu, poszukiwanej w przemyśle metalurgicznym. Od XIV wieku  wydobywano tu także kalcyt, ceniony za swoje czerwonawe zabarwienie, nazywany „różanką zelejowską”. Swoją nazwę zawdzięcza niespotykanej strukturze, w której kryształy jasnego kalcytu otoczone są hematytem, co daje wrażenie imitacji marmuru. Te osobliwe geologicznie skały wykorzystano m.in. do zdobień wnętrza katedry wawelskiej, w Kielcach wykonano z nich detale ołtarza głównego w klasztorze na Karczówce. Od 1954 r. obszar wokół góry Zelejowa stanowi rezerwat pod nazwą „Góra Zelejowa”. Nieco na zachód leży z kolei rezerwat „Góra Żakowa” oraz pomnik przyrody „Jaskinia Piekło” w pobliżu miejscowości Skiby, w której według legendy dawniej pomieszkiwały diabły. O wiele częstszymi gośćmi jaskini są obecnie nietoperze.

Pasmo Chęcińskie ciągnie się od północnego zachodu na południowy wschód, od okolic Zajączkowa (Góra Miedzianka), aż po miasto Chęciny. Góry te zbudowane są przeważnie z wapieni i dolomitów dewońskich, dostrzegalne są także ciekawe zjawiska krasowe. W okolicy miejscowości Chęciny eksploatowano dawniej tzw. „marmur” chęciński, m.in. wapienie dewońskie z ciekawymi, różnobarwnymi żyłami kalcytowymi. Najwyższym szczytem Pasma Chęcińskiego jest Góra Zamkowa (360 m n.p.m.), na której stoi średniowieczny zamek królewski. W Paśmie znajdują się także rezerwaty przyrody nieożywionej: „Góra Miedzianka” (wewnątrz góry ukryte są sztolnie po eksploatacji rudy miedzi) i „Góra Rzepka” (ślady średniowiecznego wydobycia galeny i dawny kamieniołom "marmurów" Korzecko).

Grząby Bolmińskie ograniczone są geograficznie od strony północno-zachodniej przełomem rzeki Wiernej, zaś od południowo-wschodniej przełomem rzeki Hutki. Zbudowane są ze skał jurajskich i kredowych. Można w nich znaleźć liczne skamieniałości zwierząt, które żyły w erze mezozoicznej w morzu, pokrywającym te tereny. Na południowym zboczu Grząbów rozciąga się miejscowość Bolmin, w której znajduje się m.in. zabytkowy XVII-wieczny kościół i ruiny dworu. Na północno-zachodnim skraju pasma rozciąga się natomiast rezerwat leśny „Milechowy”, porośnięty różnorodnym drzewostanem. Znajduje się w nim kilka jaskiń, w tym jaskinia, nazywana Piekłem pod Małogoszczem, zamieszkiwana głównie przez nietoperze i pająki.

Grzywy Korzeckowskie rozciągają się na długości ponad 5 km, od rzeki Nidy aż po miejscowość Jedlnica. Zbudowane są głównie z wapieni jurajskich, zaś w środkowej części od strony północnej dostrzegalne są liczne podcięcia skalne, wytworzone ręką ludzką. Kulminacje pasma od zachodu: Chrostynia (284 m.n.p.m.), Glinianki (336 m.n.p.m.) i Moskozała (307 m.n.p.m.). Całe pasmo porośnięte jest gęstym lasem. Na południe od Grzyw rozciąga się miejscowość Tokarnia, w którym znajduje się jeden z najbardziej rozległych muzeów etnograficznych, wyposażonych w zabytkowe bądź rekonstruowane elementy zabudowy wiejskiej i małomiasteczkowej.